Як можна ацаніць палітычныя вынікі кампаніі мясцовых выбараў для ўлады і для апазіцыі? Ці трэба было апазіцыі браць удзел у гэтых выбарах і чаму ўлада гэтак імкнулася забяспечыць высокія лічбы ўдзельнікаў галасавання?

На гэтыя пытанні ў перадачы «Экспертыза Свабоды» адказваюць палітолаг Юры Чавусаў і кіраўнік Рады Міжнароднага кансорцыюма «ЕўраБеларусь» Уладзімір Мацкевіч.

Паводле колькасьці масавых мерапрыемстваў, адчуваецца значны рост

Віталь Цыганкоў: Кампанія выбараў у мясцовыя саветы завяршылася і, напэўна, зараз можна ацаніць нейкія першасныя вынікі. Натуральна, тая частка апазіцыі, якая брала ўдзел у гэтай кампаніі, не мела ніякіх ілюзій, разумеючы, што прадстаўнікам апазіцыі не дадуць быць абранымі ў мясцовыя саветы. Але, тым не менш, ставіла перад сабой пэўныя задачы. Галоўнай задачай было дайсці да людзей са сваім пасланнем, са сваімі думкамі і са сваім месэджам. Юры Чавусаў, на вашу думку, як можна ацаніць выніковасць дзеянняў апазіцыі ў гэтай кампаніі, наколькі яна дасягнула тых мэт, якія ставіла напярэдадні кампаніі, і якімі абумоўлівала свой удзел у гэтай выбарчай кампаніі?

Юры Чавусаў: Натуральна, што выніковасць гэтай кампаніі для апазіцыі не вымяраецца па колькасці атрыманых мандатаў, і натуральна, што для апазіцыйных структур гэтая кампанія была не выбарчай, а інфармацыйнай. І, у пэўным сэнсе, для агульнанацыянальных структур была магчымасць карыстацца тымі магчымасцямі для агітацыі, якія дае выбарчае заканадаўства.

Мы бачым, што партыя БХД выкарыстоўвала кампанію для рэалізацыі агульнанацыянальнай інфармацыйнай кампаніі супраць алкагалізацыі насельніцтва; БНФ пратэставала супраць размяшчэння расійскіх ваенных баз у Беларусі. АГП даносіла свой месэдж адносна павелічэння падаткаў і пошлін, а таксама патрабаванне справядлівых выбараў. Ну, і канешне ж, апазіцыя атрымала ў пэўным сэнсе апірышча ў тых падзеях, якія адбываліся ва Украіне, таму што менавіта ўкраінскі крызіс, Еўрамайдан, а пазней і падзеі ў Крыме — гэта тое, што дазваляла зрабіць з гэтай мясцовай кампаніі кампанію палітычную. Умоўна кажучы, выбаршчыкі пыталіся менавіта пра стаўленне да ўкраінскіх падзей.

Ну, і канешне, традыцыйна для апазіцыйных арганізацый падчас мясцовых выбараў — гэта чарговая нагода для трэніроўкі структур, выяўлення мясцовых лідэраў, магчымасць хаця б на мясцовым узроўні паказаць грамадству, што ёсць альтэрнатыва таму недэмакратычнаму рэжыму, які зараз усталяваўся ў Беларусі.

Віталь Цыганкоў: Юры, а калі паспрабаваць не ідэйна, а, скажам так, у колькасным памеры ацаніць вынік гэтай кампаніі, колькі апазіцыяй было вылучана кандыдатаў, колькі было праведзена сустрэч, пікетаў, калі вось так прыблізна, наўскідку ацаніць, наколькі гэта кампанія была больш маштабнай у параўнанні з папярэднімі?

Юры Чавусаў: Я бы ацаніў маштаб кампаніі, як звыклы для мясцовых выбараў у Беларусі. З 2007 года апазіцыя не разглядае выбары гэтага ўзроўню як менавіта выбары. Што ж да колькасных паказчыкаў, то збольшага колькасць вылучаных кандыдатаў, колькасць вылучаных прадстаўнікоў у выбарчыя камісіі звыклая і звычайная для такога кшталту кампаніі. Паводле паказчыка колькасці праведзеных масавых мерапрыемстваў, адчуваецца, што ёсць значны рост, гэта пацвярджае і афіцыйная статыстыка. Апазіцыйныя структуры скарысталіся магчымасцю праводзіць масавыя мерапрыемствы па заяўным прынцыпе і праводзілі свае мітынгі, пікеты, карыстаючыся нагодай выбараў, але даносячы ў тым ліку месэджы, якія не звязаны з выбарамі. І ў гэтым было адрозненне ад выбараў 2010-га года, калі апазіцыйныя сілы толькі «прыглядаліся» да гэтай магчымасці.

Зрэшты, і ўлады адрэагавалі — упершыню зафіксавана спроба ўмешвацца ў змест перадвыбарчых пікетаў і мітынгаў, калі арыштоўвалі прадстаўнікоў Аб’яднанай грамадзянскай партыі, БХД, на падставе таго, што на выбарчых пікетах адбывалася абмеркаваньне нявыбарчых пытанняў — напрыклад, салідарнасці з Украінай і пратэстаў супраць расійскай агрэсіі.

Такім чынам, у некаторых аспектах гэтая кампанія адрознівалася. Адрознівалася яна таксама ў тым, што не было ў кандыдатаў грошай на агітацыю з дзяржаўнага бюджэту, але, у цэлым, актыўнасць апазіцыі была звычайная.

Гэта наўмысная такая морквачка, якую падвесілі для наіўных

Віталь Цыганкоў: Уладзімір Мацкевіч, у сваіх артыкулах і інтэрв’ю, сваіх допісах у Фэйсбуку вы даволі актыўна і, я б сказаў, радыкальна прытрымліваліся думкі, што дэмакратычныя сілы не павінны ні ў якай форме ўдзельнічаць у гэтых выбарах. Вось гэтыя разважанні і лічбы, якія зараз прадставіў Юры Чавусаў, ці не даюць вам падставы сцвярджаць, што ўсё такі нічога кепскага ва ўдзеле няма?

Уладзімір Мацкевіч: Я не пачуў ад Юрыя ніякіх аргументаў і захаваю сваю радыкальнасць і надалей. Нічога не адбылося, ніякіх ні выбараў, ні пікетаў, ні агітацыі, нічога. Гэта ўсё глупства поўнае. Ніякай агітацыі дадатковай да таго, што можна і так проста размаўляць з людзьмі каля пад’ездаў, — гэтыя выбары не далі. Ні мэт, ні вынікаў яны не маюць. Я паглядзеў, напрыклад, на паведамленьне Руху «За Свабоду», дзе адзін сябар Руху перамог там, дзе 47 выбаршчыкаў на акрузе. Гэта наўмысная такая морквачка, якую падвесілі для наіўных людзей, якія не ўмеюць, не здольны працаваць, а галоўнае — не здольны проста разважаць і заняць пазіцыю не ўдзельнічаць у гэтай хлусні і падмане, якую робіць улада.

Віталь Цыганкоў: Для чаго тады існуюць афіцыйна зарэгістраваныя палітычныя партыі, калі не браць у выбарах удзел? Якая іншая форма палітычнай дзейнасці для іх, на вашу думку, павінна была б быць?

Уладзімір Мацкевіч: Існуюць яны толькі для камуфляжу, каб у рэжыма Лукашэнкі была магчымасць сказаць, што ён не ўсё заціснуў, вось паглядзіце: мы не таталітарная краіна.

Ці можна ў Беларусі займацца праваабарончай дзейнасцю, калі няма прававой дзяржавы?

Віталь Цыганкоў: Безумоўна, на мясцовых выбарах пэўныя мэты ставіла перад сабой і ўлада. Юры Чавусаў, на вашу думку, наколькі ўлада на гэты раз дасягнула сваіх мэт? Што паказалі імкненні ўлады выцягнуць лічбу наведвання, навошта гэта трэба было? Наколькі гэтыя мясцовыя выбары ўваходзілі ў спіс асноўных задач для ўлады?

Юры Чавусаў: Паспрабую адказаць на вашы пытанні, і ў маім адказе часткова прагучыць рэакцыя на тыя вельмі смелыя заявы, якія зрабіў мой суразмоўца.

Відавочна, што ўлады Беларусі не адмовіліся ад звыклай сістэмы адміністратыўнага правядзення выбараў і не адмовіліся ад мабілізацыйнай функцыі выбараў. Нягледзячы на тое, што парога яўкі на гэтых выбарах не было, сістэма адноснай большасці працавала, але былі адміністратыўныя ўказанні і сістэма была вымушана выдаць звышвялікія лічбы яўкі на выбары. Шмат назіральнікаў вызначалі кур’ёзнасць сітуацыі, калі рэкордная ў гісторыі Беларусі колькасць удзельнікаў датэрміновага галасавання была зафіксавана менавіта на гэтых выбарах лакальнага ўзроўню, а не на прэзідэнцкіх ці парламэнцкіх.

Улады па-ранейшаму выкарыстоўваюць мабілізацыйную функцыю выбараў, але на гэтых мясцовых выбарах яны тэсціруюць механізмы, як гэта мабілізацыйная функцыя можа ажыццяўляцца. У тым ліку, праз маніпуляцыю з яўкай, у тым ліку, праз заахвочванне галасавання праз смс-паведамленне, цудоўна разумеючы, што вынік выбараў знаходзіцца цалкам пад кантролем выканаўчай улады.

А цяпер хацеў бы вярнуцца да той тэмы, пра якую казаў Уладзімір Мацкевіч. Сапраўды, мясцовыя выбары ў Беларусі гэта не выбары — выбараў няма. Але кампанія апазіцыі ёсць, і апазіцыйныя кандыдаты ёсць, і лакальныя лідэры таксама на гэтых выбарах могуць сябе праявіць. Тут мы сутыкаемся са звыклай праблемай, якую шмат хто з даследчыкаў і аналітыкаў у Беларусі фіксуе.

Напрыклад, ці можна ў Беларусі займацца праваабарончай дзейнасцю, калі няма прававой дзяржавы? Ці мае сэнс звяртацца ў суды, якія дэ-факта судамі не з’яўляюцца? Ці можна займацца дзейнасцю ў межах структур грамадзянскай супольнасці, калі самой грамадзянскай супольнасці няма?

У Беларусі ёсць задача развіваць тыя інстытуты, якія і складаюць аснову нацыі. Гэта інстытуты, якія зараз у Беларусі існуюць толькі фармальна, і нам трэба іх паляпшаць.

Адваротны варыянт стратэгіі, пра які казаў мой суразмоўца, — ігнараваць усё тое, што не працуе належным чынам. Няма мясцовага самакіравання, няма незалежных судоў, няма свабоды слова, і ўсё гэта існуе дзеля таго, каб камуфляваць аўтарытарны рэжым. Урэшце, такі падыход прыводзіць да высновы, што і Беларусі ў выніку няма. А тая РБ, якая існуе — гэта толькі камуфляж, дзеля таго, каб дэманстраваць быццам бы наяўнасць незалежнай беларускай дзяржавы, якой насамрэч няма.

Уладзімір Мацкевіч: Я ўсё ж працую ў грамадзянскім сектары, раблю выказванні, займаю пазіцыю. У гэтым сэнсе, я магу прапаноўваць і казаць, што трэба рабіць так, як раблю я. Бо сёння рабіць у Беларусі можна ўсё ж болей, чым гэта было ў Савецкім Саюзе.

Проста трэба суадносіць мэты, якія мы ставім, і вынікі, якія мы можам атрымаць. Мы не можам ставіць мэту сёння перамагчы на выбарах, ці згуртаванне большасці грамадства ў нейкай кампаніі. Але працу паводле прымаўкі «вада камень точыць» рабіць трэба. Толькі без прафесійнага аптымізму, нібыта мы чагосці дасягнулі. Проста варта глядзець праўдзе ў вочы, і не выдаваць штодзённую простую працу за паспяховую.

Віталь Цыганкоў: Уладзімер, вы кажаце, што трэба рабіць, але чаму вы адмаўляеце палітычным партыям у праве «рабіць» тое, што для іх натуральна — удзельнічаць у палітычных кампаніях?

Уладзімір Мацкевіч: Я кажу пра тое, што не трэба ўдзельнічаць у кампаніях паводле сцэнарыя ўладаў. Трэба ставіць свае мэты, а не быць пешкамі ў гульні рэжыма. Гэта мая галоўная прэтэнзія да палітычных лідэраў — яны падгульваюць уладам. А не робяць таго, што трэба было — каб яны ставілі рэалістычныя і сціплыя мэты.