Чым абгрунтоўваюць сваю пазіцыю прыхільнікі няўдзелу ў цяперашніх прэзідэнцкіх выбарах? Ці дапушчальна сцвярджаць, што тыя, хто бярэ ўдзел у выбарах, робяць гэта толькі дзеля ўласных інтарэсаў? Як ставіцца да ідэй байкоту і няўдзелу пераважная большасць беларусаў?

На гэтыя ды іншыя пытанні ў перадачы «Пражскі акцэнт» адказваюць кіраўнік Рады Міжнароднага кансорцыума «ЕўраБеларусь» Уладзімір Мацкевіч, намеснік старшыні АГП Леў Марголін, кіраўнік аналітычных праектаў кампаніі БелаПАН Аляксандр Класкоўскі.

Віталь Цыганкоў: Кожную выбарчую кампанію разгараюцца спрэчкі наконт неабходнасці ўдзелу ці няўдзелу ў выбарах. Чым абгрунтоўваюць сваю пазіцыю прыхільнікі няўдзелу ў гэтых прэзідэнцкіх выбарах? Чаму ў ранейшыя гады варта было ўдзельнічаць, а цяпер — не? Шанцаў на афіцыйную перамогу не было ані ў 2006-м, ані ў 2010-м. Чаму ж цяпер настолькі моцныя галасы прыхільнікаў байкоту?

Уладзімір Мацкевіч: Ад 1994-га года ў нас не было сапраўдных выбараў, лішні раз распавядаць пра гэта ўжо не варта. Чаму ў 2006-м, 2001-м можна было прымаць удзел у гэтых выбарах — маючы на мэце пэўнае развіццё апазіцыі як палітычнай сілы, заахвочванне актывістаў, павелічэнне колькасці прыхільнікаў, зварот да электарату? Але з кожным разам мы бачым, што колькасць прыхільнікаў апазіцыі і актывістаў змяншаецца.

Таму мы можам сказаць, што ўжо ў 2010 годзе ўлады былі зацікаўленыя ў фальсіфікацыях не толькі падліку галасоў, але нават колькасці подпісаў за апазіцыйных кандыдатаў. Значыць, кандыдаты, якія ідуць на гэта, — працуюць супраць дэмакратыі і тым самым адштурхоўваюць ад сябе шчырых выбарцаў. У 2010 годзе гэта было ўжо так. Сёлета кожны, хто ідзе на гэтыя выбары кандыдатам — працуе на ўзмацненне рэжыму.

Віталь Цыганкоў: Леў Марголін, кандыдат ад вашай партыі — Анатоль Лябедзька — якраз заявіў, што хоча быць кандыдатам на гэтых выбарах. Якія ў вас аргументы за ўдзел?

Леў Марголін: Як просты выбаршчык і шараговы грамадзянін я сам ужо гадоў 15 не ўдзельнічаю ў выбарах і раю сваім знаёмым не галасаваць. Але што тычыцца партыі, палітычнай сілы, то тут сітуацыя іншая. У 2010 годзе ўлады пашлі на рэгістрацыю кандыдатаў, бо думалі, што яны пачнуць сварыцца між сабой і тым самым прадэманструюць, што сабой уяўляе апазіцыя. Гэтага не адбылося, і гэта выклікала разгубленасць ва ўладаў. Таму я думаю, што ў гэтым годзе сітуацыя будзе іншая. Улада зробіць усё, каб зарэгістраваць больш слабых, зручных, і не рэгістраваць небяспечных. Таму я не думаю, што Анатолю Лябедзьку ўдасца вельмі проста зарэгістравацца.

Яшчэ адна акалічнасць — гэта тое, што ў апазіцыі заўсёды прысутнічае большая адказнасць за краіну, чым у шараговага грамадзяніна. Таму мы павінны дбаць пра тое, каб не адбылося легалізацыі гэтых выбараў — што шмат хто хацеў бы бачыць. І мы бачым адну з сваіх задач — даказаць, што фальсіфікацыі як былі, так і засталіся. Калі мы не ідзем на выбары, то гэта цяжка будзе даказваць.

Аляксандр Класкоўскі: Я прапаную разабрацца з задачамі як байкоту, так і ўдзелу. Звышзадача, напэўна, усё ж у тым, каб змяніць сістэму. Як гэтага можна дасягнуць байкотам, для мяне незразумела. Бо дзеля сапраўднага байкоту патрэбныя такія высілкі і такі ўплыў на грамадства — можа, нават большы, чым для цяперашняй формы ўдзелу.

З гледзішча звышзадачы можна разглядаць і ўдзел апазіцыі. Такая кампанія, як цяпер, з персанажамі на мяжы пародыі, дае магчымасць уладзе раскладаць пасьянс і ствараць зручныя для сябе канфігурацыі.

За байкот выступаюць пераважна не партыі, а інтэлектуалы, прадстаўнікі незалежнага грамадства. Я іх разумею, але партыя мусіць удзельнічаць у палітыцы, іначай працягваецца дэградацыя структур. Дарэчы, тыя арганізацыі, якія паслядоўна і даўно выступаюць за байкот — яны і сталі маргінальнымі, як мне здаецца. Іншая рэч, што ўдзел у выбарах мае сэнс, калі апазіцыя мае свой сцэнар. Адзіны рэалістычны сцэнар моцнай гульні — гэта сцэнар адзінага кандыдата. Але ён бяздарна правалены.

Віталь Цыганкоў: Уладзімір, сапраўды, які практычны вынік можа даць няўдзел альбо байкот? Гэта чыста маральная пазіцыя? Чаго можна дабіцца, заклікаючы да няўдзелу?

Уладзімір Мацкевіч: Магу пагадзіцца са сп. Класкоўскім, што байкот патрабуе значна больш высілкаў, дысцыпліны і арганізацыі, таму гэтага слова я не ўжываю. Таму, сапраўды, гэта пазіцыя маральная. Аднак каштоўнасная пазіцыя ў дадзеным выпадку мне падаецца вельмі прагматычнай. У апошнія гады колькасць прыхільнікаў апазіцыі зніжаецца, аўтарытэт лідэраў падае. Усё гэта не дае магчымасці сабраць мабілізацыйны патэнцыял апазіцыі.

Удзел у брудных справах не надае нікому аўтарытэту. Мы маем адваротную рэакцыю простага чалавека на тых, хто на словах прапагандуе адно, а робіць іншае.

Я б нават звярнуўся да канцэпцыі паліттэхналогій трэцяга пакалення, паводле якіх пратэстны патэнцыял выкарыстоўваецца на карысць рэжымаў дзеля высоўвання штучных «лідэраў», якія сцягваюць на сябе пратэстны патэнцыял. І, я думаю, улады скарыстаюцца такой магчымасцю, каб высунуць чалавека, прывабнага для тых, хто не прымае гэты рэжым.

Віталь Цыганкоў: Але няўдзел ці байкот, паводле ўсіх сацыялагічных замераў, не знаходзіць падтрымкі большасці беларусаў. Людзі лічаць, што выбары існуюць якраз дзеля таго, каб браць у іх удзел, людзі ўспрымаюць любую кампанію дастаткова сур’ёзна, а тым больш прэзідэнцкую. Ці пазіцыя няўдзелу не азначае адарванасці ад настрояў выбаршчыкаў?

Уладзімір Мацкевіч: Колькасць выбаршчыкаў, якія прыходзяць на ўчасткі на выбары, змяншаецца ва ўсім свеце, і ў Беларусі таксама. Леў Марголін сказаў, што ўдзел патрэбны, каб засведчыць фальсіфікацыі. Але ўлада будзе фальсіфікаваць, наганяць яўку на выбары.

Аляксандр Класкоўскі: Ад імя каго разважае сп. Уладзімір? Як інтэлектуал — то калі ласка, можна гаварыць пра няўдзел, не ўдзельнічаць у кампаніях. А што рабіць палітыкам? На сёння найбольшая вядомасць у тых палітыкаў, якія ўдзельнічалі ў выбарах: Мілінкевіча, Казуліна, Саннікава, Някляева. Выбары — гэта магчымасць выйсці ў публічную сферу. Сёння вялікая праблема ў тым, што людзі не бачаць альтэрнатывы. Дарэчы, паводле НІСЭПД, ужо сёння звыш 65 працэнтаў беларусаў вызначыліся, што абавязкова пойдуць на выбары. І многія будуць галасаваць за ўладу, бо не бачаць альтэрнатывы.

Уладзімір Мацкевіч: Я выступаю і ад сябе самога, і ад пэўнай часткі грамадзянскай супольнасці. І сярод гэтай часткі беларускага грамадства імёны Класкоўскага ці Мацкевіча больш вядомыя і прывабныя за імёны многіх палітыкаў. Здабыць уплыў на грамадства сёння здольны чалавек не толькі выключна палітычны. І калі мы кажам пра тое, што рабіць палітыкам, то паглядзіце — многія палітыкі з цягам часу значна больш адказна ставяцца да ўдзелу ў выбарах. Мілінкевіч не ўдзельнічаў у 2010-м, Някляеў захоўвае інтрыгу наконт удзелу ў гэтых выбарах. І таму большасць палітыкаў, якія заяўляюць пра ўдзел у выбарах, дбаюць пра сябе, пра сваю партыю, а не пра Беларусь.

Леў Марголін: Мне вельмі не падабаецца, калі некаторыя людзі ўкладаюць у вусны палітыкам тое, што яны самі думаюць пра гэтых палітыкаў. Па-першае, мы разумеем, што вялікага плёну ад удзелу ў гэтай кампаніі не будзе ані ў сп. Лябедзькі, ані ў АГП. Мы больш зацікаўленыя ў тым, каб расла колькасць прыхільнікаў перамен, а не толькі прыхільнікаў АГП. Што да амбіцый кандыдатаў, то мы добра разумеем, што выклікаем агонь на сябе. Але мы лічым, што ў народа павінна быць альтэрнатыва. Ніхто не ведае, якія настроі будуць у грамадстве праз 6 месяцаў. І калі здарыцца, што народ сам выйдзе на плошчу, то хтосьці павінен быць побач.

Віталь Цыганкоў: А калі б большасць апазіцыйных сіл пастанавіла не браць удзел у гэтай кампаніі, ці давяралі б апазіцыйныя лідэры адзін аднаму?

Леў Марголін: Давер бы быў. І калі б нехта надумаў падмануць і выскачыць у апошні момант, то ён проста не сабраў бы подпісы. Калі б такое рашэнне было прынятае, я думаю, яно б выконвалася.

Аляксандр Класкоўскі: Трэба змагацца тут і цяпер. Прагучала думка, што падае давер да апазіцыі. Але сацыялогія сведчыць, што цягам дзесяцігоддзяў мінімум чвэрць беларусаў стабільна супраць цяперашняй улады.

Уладзімір Мацкевіч: Але гэтае «супраць улады» не значыць, што яны за цяперашнюю апазіцыю. Колькі за Лябедзьку? За перамены шмат, а не за Лябедзьку.

Аляксандр Класкоўскі: Давер да апазіцыйных партый — 17–18 працэнтаў, гэта паўтара мільёна беларусаў. І што — з імі не лічыцца? За байкот толькі 7–8 працэнтаў. То бок большасць апазіцыйных беларусаў хоча змагання, хоча актыўнасці. Гэты патэнцыял ёсць за кошт яднання, за кошт адзінай стратэгіі, за кошт адзінага кандыдата. Але гэты патэнцыял бяздарна марнуецца, а лепшых шанцаў гэты рэжым не падорыць.