Ці гатовыя ўлады ісці на пэўныя кампрамісы ў справе Курапатаў і як можна выглядаць прымальнае для ўсіх бакоў рашэнне? Ці здольныя ўлады да палітычнага пакаяння за мінулае і як яны трактуюць тэму масавых рэпрэсій? Які вынік процістаяння ў Курапатах дэмакратычная грамадскасць можа назваць сваёй перамогай, а які — кампрамісам?

На гэтыя ды іншыя пытанні ў перадачы «Экспертыза Свабоды» адказваюць намеснік старшыні КХП БНФ Юрась Беленькі і метадолаг Уладзімір Мацкевіч. Вядзе перадачу Віталь Цыганкоў.

Віталь Цыганкоў: 1 сакавіка на прыём да старшыні Мінскага гарвыканкаму Андрэя Шорца прыйшлі чатыры актывісты абароны Курапат. Вынікі сустрэчы Павал Севярынец назваў баявой нічыёй: будаўнічыя працы каля Курапат прыпыненыя на тыдзень, лагер застаецца.

А як, па-вашаму, можа выглядаць ідэальнае, найлепшае рашэнне для абаронцаў Курапат і дэмакратычнай грамадскасці?

Юрась Беленькі: Я б назваў гэта так: ідэальным і законным рашэннем. Патрэбна аднаўленне законнасці. Я нагадаю, што спачатку была прададзеная з аўкцыёна зямля, якая ўваходзіла ў ахоўную зону Курапат, потым праз пэўны час гэтую зямлю вывелі з ахоўнай зоны, і цяпер пачалі там будаўніцтва. Першае, што павінна зрабіць дзяржава з яе інстытуцыямі, у тым ліку пракуратурай, — гэта аднавіць законнасць.

Па-першае, спыніць незаконнае будаўніцтва. Па-другое, правесці расследаванне, чаму службовыя асобы прынялі такое рашэнне. Калі там ёсць службовыя дзеянні, якія не адпавядаюць заканадаўству, — заводзіцца крымінальная ці адміністратыўная справа.

А ўжо потым — бо праблема выйшла вельмі шырока, на грамадскі і міжнародны ўзровень — тады ўжо ўлада мусіць збіраць круглы стол і далажыць людзям, што зроблена і што трэба рабіць, каб не дапусціць такога ў будучыні.

Віталь Цыганкоў: А што наконт мемарыялу ў Курапатах, пра які ўжо гавораць і прадстаўнікі ўлады, і дзяржаўныя журналісты? Ці варта тут спяшацца? Бо ёсць меркаванне, што пры гэтай уладзе гэты мемарыял наўрад ці атрымаецца ўдалым.

Юрась Беленькі: Нядаўна ў газеце Адміністрацыі прэзідэнта «Беларусь сегодня» быў апублікаваны «круглы стол» на гэтую тэму. Там ёсць некалькі пасылаў ад галоўнага рэдактара Паўла Якубовіча. Адзін з іх — пра мемарыялізацыю Курапат. Маўляў, няважна, хто там расстрэльваў, бо там і расстрэльшчыкі ляжаць, не трэба ніякага пакаяння.

Цалкам праігнаравана тое, што народны мемарыял там даўно створаны. Людзьмі. За гэтыя 30 гадоў, калі ўлада практычна нічога там не рабіла, самі людзі ўсталёўвалі там крыжы, даглядалі гэтае месца, часта насуперак дзеянням улады. Што ўлада можа зрабіць? Не перашкаджаць і дапамагчы ў захаванні мемарыялу.

Бо што найбольш уражвае ў Курапатах? Я шмат гадоў назіраю, калі людзі прыходзяць першы раз. Гэта натуралізм гэтага ландшафту, ямы. Людзі проста змаўкаюць і ідуць з іншым адчуваннем гэтага месца. І гэта трэба захаваць. Бо ёсць вялікая небяспека, што калі яны пачнуць «мемарыялізаваць», зальюць гэта бетонам — і гэта будзе падстава знішчыць народны мемарыял, які даўно існуе.

Уладзімір Мацкевіч: Адзін аспект — гэта права, законнасць і карупцыйнасць схемы, паводле якой гэты кавалак зямлі быў выведзены з ахоўнай зоны і аддадзены пад забудову. Бо калі адбываўся аўкцыён, гэты кавалак без усялякіх узгадненняў раптам знік з ахоўнай зоны. З гэтай нагоды Антон Астаповіч ужо падаў скаргу ў пракуратуру і КДБ.

Другі працэс — гэта тое, за што 30 гадоў змагаецца Народны Фронт: за мемарыял Курапаты. І ўлада заўсёды гэтаму замінала, не прызнаючы адказнасці дзяржавы за гэта. Сёння ўлады вуснамі Паўла Якубовіча прызнаюць гэты мемарыял як месца смутку, жалю і трагедыі. І варта скарыстацца гэтай нагодай. Знайсці пэўнае паразуменне, кампраміс, і ўладкаваць і замацаваць дзяржаўны статус за Курапатамі.

Віталь Цыганкоў: А хіба ён даўно ўжо не замацаваны афіцыйна ў многіх дакументах?

Уладзімір Мацкевіч: Нібыта так, і нібыта не. І гэта звычайная пазіцыя нашай дзяржавы — мітусіцца паміж вашых і нашых. І гэта было відаць па гэтым круглым стале, які арганізаваў Якубовіч. Там сапраўды, як казаў Юрась, прасочваецца жаданне ператварыць Курапаты проста ў «могілкі». Але нам цяпер трэба дабіцца ўстаноўкі агароджы, плота, зрабіць яго дзяржаўным мемарыялам.

Трэба дамагацца таго, каб камісія па ўшанаванні ахвяраў рэпрэсій была створана з удзелам грамадскасці. Больш за тое, каб узначаліў яе не чыноўнік, а грамадскі дзяяч — можа, не самы радыкальны. Але ж удзел грамадскасці, тых валанцёраў, добраахвотнікаў, якія неслі цяжар змагання за Курапаты ўсе гэтыя гады, абавязкова павінен быць.

Інакш улады перададуць гэта ўсё БРСМ — і мы ведаем, як камсамольцы на суботніках робяць гэтыя рэчы. Не трэба аддаваць ініцыятыву выбару праекта дзяржаўнай камісіі — гэта павінна быць грамадска-дзяржаўная камісія. І тут павінен быць «ідэальны» варыянт з боку грамадскасці і аптымальны, за які можна пратаргавацца і пайсці на пэўныя кампрамісы. Але зыходзіць трэба з таго, што гэта павінен быць мемарыял антысталінізму. І сёння як ніколі спрыяльны час, каб гэтага дамагчыся.

Віталь Цыганкоў: Так, улада фармальна абвясціла курс на пэўную лібералізацыю, «дыялог» з грамадзтвам. Ці сапраўды гэта дае шанцы грамадству адстаяць свае пазіцыі?

Юрась Беленькі: Тут і ёсць небяспека. Пачытайце ўважліва, што кажа той жа Якубовіч. Маўляў, не трэба палітызаваць, няважна, хто страляў і хто забіты. Шмат добрага было і ў Савецкім Саюзе. Якраз трэба палітычнае пакаянне. Ёсць палітычныя спадкаемцы тых забойцаў, людзі, якія прымаюць прысягу каля помніка Дзяржынскаму, хто ставіць сёння помнік Леніну.

Не важна, хто гінуў, кажа Якубовіч. Расстрэльвалі прадстаўнікі канкрэтнай ідэалогіі. Гэтая ідэалогія ў многіх нашых суседзяў прызнаная чалавеканенавісніцкай, яе сімволіка забароненая. Нацысты таксама гінулі на тэрыторыі Беларусі. Хіба можам мы іх параўноўваць з тымі, хто з імі змагаўся?

Віталь Цыганкоў: Можна пагадзіцца, што цяперашнія ўлады ў пэўнай ступені — палітычныя спадкаемцы тых, хто расстрэльваў у Курапатах. Але што з гэтага вынікае ў практычных дзеяннях? Пакуль улада не змененая — трэба ж неяк з імі дамаўляцца?

Юрась Беленькі: Трэба не пускаць у Курапаты тых людзей, якія не зрабілі пакаяння. Адмовіцца ад гэтай палітыкі і сказаць, што такога больш ніколі не можа быць. Рэпрэсіі пачаліся з 1920-х гадоў, як толькі на гэтай тэрыторыі была ўсталяваная ўлада Расіі.

Мэта іх на сёння — затушаваць гэтыя рэпрэсіі, прыхаваць іх. Гаворка можа быць толькі такім чынам: аднаўляйце законнасць, гэта першае. Другое. Народны мемарыял даўно створаны народам. Пусціце хаця б нарад міліцыі, які будзе лавіць вандалаў, якія там з’яўляюцца. Бо мы ловім вандалаў, здаём іх у міліцыю, а іх адпускаюць. Вось дзе рэальнае стаўленне ўладаў да Курапат.

Уладзімір Мацкевіч: Я цалкам згодны з пафасам і агульнымі меркаваннямі Юрася. Але тактычна я б прапанаваў іншую паслядоўнасць дзеянняў. Я заклікаў Якубовіча, каб ён параіў міністру ўнутраных спраў Шуневічу прыйсці ў Курапаты на Дзень міліцыі і ўшанаваць палеглых там ахвяраў. Адмовіцца ад той формы НКВД, якую ён надзяе на святы. Калі міністар ад гэтага не адмаўляецца, калі ён гэтага не прызнае, то ўсе тыя дзеянні супраць апазіцыі, народа, супраць Курапат — яны будуць працягвацца.