У Мінску прайшла заключная дыскусія цыклу, прысвечанага Ігнату Абдзіраловічу.

Цыкл Лятучага ўніверсітэта «Адвечным шляхам», названы па аналогіі з эсэ Ігната Абдзіраловіча, стаўся для кожнага ўдзельніка, які ў яго рамках чытаў лекцыі, пэўным адкрыццём. А сам твор беларускага мысляра пачатку ХХ стагоддзя — своеасаблівай ініцыяцыяй. Як адзначыў мадэратар імпрэзы філосаф і літаратар Ігар Бабкоў, «беларус да чытання Абдзіраловіча і пасля чытання — гэта два розныя беларусы».

Ігар Бабкоў

Служба інфармацыі «ЕўраБеларусі» пабывала на мерапрыемстве.

«Абдзіраловіч — гэта нераскрыты цуд. Калі б яго не было, то яго варта было прыдумаць», — зазначыў філосаф і метадолаг Уладзімір Мацкевіч.

Ён назваў працу Ігната Абдзіраловіча «канспектам мыслення таго часу, які мы яшчэ не ўсвядомілі»:

«У Беларусі жыў велізарны геній, які мог бы раскрыцца. Гэта было ў нашай сялянскай Беларусі, якая на той момант не мела нейкай выразнай формы і нават не імкнулася яе набыць».

Уладзімір Мацкевіч дадаў, што той час можна параўнаць з цяперашнім, калі мы таксама не маем формы, а толькі шукаем і ствараем яе:

«Тэкст Абдзіраловіча павінен быць не толькі ўключаны ў абавязковую хрэстаматыю беларускай думкі, але і стацца прычынай грунтоўнай працы па даследаванні яе станаўлення».

Доктар філасофскіх навук, прафесар Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэта Таццяна Шчытцова гаворыць пра Ігната Абдзіраловіча як пра феномен:

«Спатрэбілася гістарычная перспектыва, з якой бачная яго шматграннасць. У нашых вачах Абдзіраловіч выглядае як наш сучаснік. Тое, што ён гаворыць пра Беларусь, «выстраліла» менавіта цяпер».

Таццяна Шчытцова звярнула ўвагу, што ў аўтара эсэ прасочваецца адрозненне паміж сацыяльнымі формамі жыцця і палітычнымі. Нацыятворчасць магчымая пры ўмове, калі не будзе знешняга прымусу і будзе незалежнасць.

На думку філосафа, эсэ звяртае ўвагу на адрозненне паміж Усходам і Захадам і аналіз памежнага стану таго ці іншага сацыяльнага ўтварэння. Таццяна Шчытцова адзначыла, што Абдзіраловіч выходзіць на тэму амбівалентнасці беларускага этасу, якая пераклікаецца з вызначэннем беларускага народа як іранічнага.

Таццяна Шчытцова

А філосаф, паэт і перакладчык Міхаіл Баярын задаўся пытаннем: што агульнага паміж тым часам, калі стваралася эсэ «Адвечным шляхам», і цяперашнім, што праз сто гадоў прымушае звяртацца да гэтага тэксту?

«На мой погляд, гэта непрыманне наяўнай формы як сваёй. Як у той час беларускі нацыяналізм не прымаў культурныя і дзяржаўныя формы як уласныя, так і сёння мы не прымаем Рэспубліку Беларусь».

З іншага боку, адзначыў філосаф, калі параўнаць «хацелі» — «атрымалі», можна сказаць, што наш нацыянальны праект фармальна завершаны. Ёсць набор нацыянальных стандартаў: дзяржава, войска, сімвалы, межы, мова. Можа, не такія, як нам бы хацелася, але яны ёсць. Задачы, якія ставіў перад сабой беларускі нацыяналізм пачатку ХХ стагоддзя, выкананы. Але ўсё ж нацыянальны праект не лічыцца завершаным, бо мы знаходзімся ў сітуацыі непрымання за сваё таго, што ёсць.

Міхаіл Баярын

Адрознівае той час і цяперашні, на думку Міхаіла Баярына, адсутнасць філасофіі. Ля вытокаў «таго» нацыяналізму стаялі практычна арыентаваныя людзі, скіраваныя на справу, учынкі:

«Беларусам дазвалялася многае, але не дазвалялася мысліць».

Таму сёння, на думку філосафа, усталёўваецца беларуская інтэлектуальная традыцыя. А яна з’яўляецца тады, калі з’яўляюцца вучні:

«У нас ёсць два шляхі: або мы настойваем на стварэнні ўласнай формы (а гэта значыць мець сваю культуру і цывілізацыю вялікага стылю), або мы прымаем чужую форму», — паставіў прысутных перад выбарам Міхаіл Баярын.

Публіцыст Сяргей Дубавец у сваю чаргу звярнуў увагу на тое, што тэкст Абдзіраловіча — гэта нацыянальны этычны праект, і ў гэтым яго прывабнасць:

«У такой жа форме этычнага праекта нацыяналізм паўстаў напачатку 1980-х гадоў. Гэта было прыгожа, і дабро заўсёды перамагала зло. А цяпер мы маем нацыянальны праект, цалкам пазбаўлены этыкі. Трэба вярнуць яму этычнасць і тыя паняцці, па якіх жыве заходняя цывілізацыя. Вярнуць Абдзіраловіча ў Беларусь — гэта і ёсць напоўніць нацыянальны праект этычнасцю».

Сяргей Дубавец

Удзельнікі сустрэчы адзначалі, што эсэ не давалася ім з першага разу. Вось і доктар філасофіі і сакральнай тэалогіі, акадэмічны дырэктар Беларускага калегіума Ірына Дубянецкая распавяла, што доўга не магла палюбіць Абдзіраловіча, бо ён «пісаў пра Беларусь і не заўважыў Беларусі». Справа ў тым, што ён гаворыць пра Беларусь, якая паўстала на мяжы ХІХ-ХХ стагоддзяў. А з таго, што раней на ёй было, узгаданы толькі Скарына:

«Галоўнае, што чапляе ў Абдзіраловіча, — гэта патрабаванне пастаяннай творчасці. І калі нешта ўжо сталася, яно перастае быць творчасцю і становіцца творам. І ідэя «творачы — зруйнуем» — сутнасць як цэнтра, так і разлому паміж аграмаднымі цывілізацыйнымі ўтварэннямі, якімі ёсць Усход і Захад, паводле Абдзіраловіча.

Ірына Дубянецкая перафармулявала Сяргея Дубаўца, назваўшы яго «этычнасць» «прыгажосцю»:

«У 1980-я гады Беларусь была і аб’ектам, і суб’ектам творчасці. Гэта было і прыгожа, і прывабна, і этычна. Гэта было тое, што закідаў Караткевіч: Беларусь прыгажосці».

Праўда, на гэта журналіст запярэчыў, што не заўсёды падзеі тых часоў былі «прыгожымі».

Ірына Дубянецкая

Філосаф Павел Баркоўскі паведаміў, што для яго Ігнат Абдзіраловіч з’яўляецца містычным аўтарам: кожны раз перачытваючы яго, трапляеш на фрагмент, якога, здаецца, не чытаў.

Павел Баркоўскі сказаў, што і цяпер яшчэ не бачыць дзейсных падстаў, каб рэалізавалася тое, пра што марыць і што прарочыць Абдзіраловіч:

«Нічога не вядзе да таго, каб можна было стварыць беларускі праект, які б грунтаваўся не на застылых формах палітычнага мыслення, а адкрыты праект, які робіць стаўку на грамадзянскую супольнасць».

Павел Баркоўскі

«У Беларускім калегіуме на аддзяленні філасофіі і літаратуры мы ўжо 19 гадоў пачынаем заняткі з чытання «Адвечным шляхам» Абдзіраловіча», — выказаўся філосаф і пісьменнік Валянцін Акудовіч.

Ён прапанаваў выдаць зборнік, прысвечаны спадчыне мысляра.

Валянцін Акудовіч

Даведка «ЕўраБеларусі»

Ігнат Абдзіраловіч (Канчэўскі) — беларускі філосаф, паэт, публіцыст, аўтар праграмнага эсэ «Адвечным шляхам» (1921).

Аснова светапогляднай і жыццёвай пазіцыі Ігната Канчэўскага — адданасць беларускай справе, любоў да Бацькаўшчыны, самаахвярная праца на карысць народа. У філасофскім эсэ «Адвечным шляхам» раскрыў драматызм гістарычнага лёсу беларусаў, іх імкненне захаваць незалежнасць свайго духу. Галоўнай мэтай народа лічыў дзяржаўную незалежнасць, разглядаў яе як агульначалавечы ідэал. Адной з галоўных перашкод лічыў бюракратычную сістэму дзяржавы і дух «канцылярыі». Цывілізаваны шлях вырашэння грамадскіх праблем бачыў у вольнай творчасці, непрымусовых формах сацыяльнага аб'яднання людзей, у выбары «трэцяга, сялянска-рамесніцкага шляху вольных брацтваў і кааперацыі — паміж дзікім капіталізмам і тыранічным сацыялізмам».

Гл. больш фота

Сваімі думкамі ў межах цыкла лекцый, прысвечаных спадчыне Ігната Абдзіраловіча, падзяліліся філосафы Павел Баркоўскі — у Гародні, Ігар Бабкоў — у Гомелі, Ірына Дубянецкая — у Віцебску, Валянцін Акудовіч — у Магілёве, Міхаіл Баярын — у Маладзечне і Сяргей Дубавец — Бабруйску.

Гл. відэазапіс дыскусіі: